Zajmijmy się jedną z takich struktur w naszym organizmie, które na pierwszy rzut oka wydają się być proste, ale za to bardzo zyskują na złożoności przy bliższym poznaniu. Im bardziej się w nią zagłębimy tym więcej znajdziemy w niej zależnych od siebie połączeń. Są one ze sobą tak mocno związane, że często używa się jednego słowa, wyrażającego w tym wypadku więcej niż tysiąc słów. Swoją mobilnością zdecydowanie przewyższa resztę stawów w naszym ciele. Dzięki niej możemy zarówno sięgnąć coś za naszymi plecami, uczesać się, sięgnąć do przeciwnej kieszeni spodni czy ubrać gwiazdę betlejemską na czubku choinki. Wiecie już może, o którą strukturę chodzi?
Dokładnie, o cały kompleks barkowy!
Dobra, a teraz przyznajcie się, kto pomyślał o samym stawie ramiennym. Z ruchów, które wymieniliście, na pewno mogliście bardzo łatwo namierzyć obszar, o którym mówimy. I zgadza się, sam staw ramienny daje nam bardzo duże możliwości, jeśli chodzi o zakres ruchu, ale swoje pełne możliwości uzyskuje tylko i wyłącznie dzięki współpracy z całym kompleksem barkowym.
Pochylmy się nad anatomią kompleksu barkowego
Buduje go 5 stawów:
- Staw ramienny – zwany również ramienno-łopatkowym
- Staw barkowo-obojczykowy
- Staw mostkowo-żebrowo-obojczykowy
- Staw podbarkowy
- Staw żebrowo-łopatkowy
Pierwsze 3 stawy, są stawami anatomicznymi, natomiast 2 ostatnie to stawy fałszywe – oznacza to, że nie posiadają struktur typowych dla stawu takich jak np. torebka stawowa itp.
A więc widzicie, że myśląc o całej obręczy barkowej nie możemy mówić tylko o stawie ramiennym, ponieważ jest to tylko wierzchołek góry lodowej. Nie wolno też mylić pojęcia stawu barkowego ze stawem ramiennym, co jest powszechne nie tylko u pacjentów i może doprowadzić do pewnych nieporozumień. Staw ramienny na pewno jest jednym z ważniejszych ogniw w całym łańcuchu, ponieważ sam w sobie bez angażowania reszty elementów posiada największy zakres ruchu. Niestety, tak duża mobilność nie idzie w parze ze stabilnością. Anatomicznie od przodu staw jest dużo gorzej obudowany mięśniowo niż od tyłu, co przekłada się na dużo częstsze problemy z przednią niestabilnością.
Trójfazowość ruchu
Wspomnieliśmy wcześniej, że zakres ruchu stawu ramiennego jest bardzo duży, jednakże, aby wykorzystać swój pełny potencjał potrzebuje pomocy ze strony łopatki, obojczyka i kręgosłupa. Nie włączają się one do ruchu od razu, lecz w poszczególnych trzech etapach. Aby jednak dobrze je zrozumieć, warto zagłębić się w temat ruchu ślizgowego łopatki w stawie żebrowo łopatkowym, gdyż często jest on niejasno postrzegany i można łatwo pomylić ruch rotacji górnej i dolnej. Jesteśmy pewni, że pomogą Wam w tym poniższe animacje.
Rotacja górna
W tym ruchu kąt dolny łopatki porusza się dystalnie (dobocznie) od kręgosłupa, a wydrążenie stawowe w kierunku dogłowowym. Zakres tego ruchu wynosi do 60º. Fizjologicznie do tego ruchu dołącza ruch odwodzenia łopatki.
Rotacja dolna
W tym ruchu kąt dolny łopatki porusza się proksymalnie (dośrodkowo) w kierunku kręgosłupa, a wydrążenie stawowe w kierunku doogonowym. Fizjologicznie do tego ruchu dołącza ruch przywodzenia łopatki.
Skupmy się obecnie na ruchu odwodzenia. Jego zakres wynosi około 180 stopni. Składa się z poszczególnych faz:
Faza 1 – zakres ruchu 0-60º – w tym przedziale ruch odbywa się tylko w stawie ramiennym.
Mięśnie biorące udział w tej fazie: nadgrzebieniowy oraz naramienny.
Faza 2 – zakres ruchu 60-120º – do ruchu w stawie ramiennym dołącza się ruch ślizgowy łopatki w kierunku rotacji górnej w stawie łopatkowo-żebrowym oraz ruchy rotacyjne obojczyka w stawach mostkowo-żebrowo-obojczykowym i barkowo-obojczykowym.
W tej fazie dołączają mięśnie: czworoboczny część zstępująca i zębaty przedni.
Faza 3 – zakres ruchu 120-180º – ruch jest kontynuowany w wyżej wymienionych stawach, lecz pod koniec zakresu konieczny jest udział kręgosłupa. Jeżeli odwodzimy jedną kończynę górną, to ruch ten odbywa się w stronę przeciwną, natomiast jeśli ruch wykonujemy obydwiema kończynami, dochodzi do lekkiego zgięcia w stawie ramiennym i pogłębienia lordozy lędźwiowej.
Podczas tej fazy dochodzi ruch mięśnia czworobocznego części wstępującej, a także mięśni przykręgosłupowych kontrlateralnych.
Jeśli interesuje Cię unerwienie mięśni wchodzących w skład kompleksu barkowego zajrzyj tutaj!
Ciekawostka
Wiedzieliście o tym?
Ruch zgięcia odbywa się również z podziałem na 3 fazy, ale z wykorzystaniem innych mięśni oraz nieco odmiennego ruchu w kompleksie barkowym.
Nie zapominajmy, że wszystkie te fazy się przenikają i przechodzą płynnie między sobą, a podane wartości kątowe są przybliżone. Następną ważną rzeczą dotyczącą stawu ramiennego jest rotacja automatyczna zachodząca w stawie ramiennym umożliwiająca między innymi ruchy obwodzenia. Zjawisko to doskonale można sobie zobrazować za pomocą manewru (paradoksu) Codmana. Polega on na tym, że stojąc z rękoma ułożonymi swobodnie wzdłuż ciała z kciukami skierowanymi w przód, aby odwrócić ich kierunek, należałoby wykonać rotację wewnętrzną w stawie ramiennym.
Efekt ten można również uzyskać wykonując ruch maksymalnego odwiedzenia, a następnie wyprostu. Dojdzie wówczas do automatycznej rotacji wewnętrznej i kciuk będzie skierowany w tył.
Jak to wszystko wykorzystać w praktyce?
Mając podstawową wiedzę o funkcjonowaniu kompleksu barkowego, wiemy już, na jakie elementy zwrócić uwagę podczas wstępnego badania pacjenta. Podczas ruchu zarówno odwodzenia jak i zgięcia musimy skupić się na:
- Ruchu w samym stawie ramiennym
- Ślizgu łopatki w stawie łopatkowo-żebrowym
- Linii wyrostków kolczystych pokazujące ustawienie kręgosłupa
Pamiętajmy, że badania dokonujemy symetrycznie porównując obie strony, bez odnoszenia się wyłącznie do norm. Należy zwrócić uwagę na to, czy obie łopatki poruszają płynnie, równomiernie i czy są aktywowane w odpowiednim etapie ruchu. Sprawdźmy, czy nie dochodzi do nadmiernej kompensacji z kręgosłupa i przechylenia się pacjenta w stronę przeciwną lub uniesienia całej obręczy barkowej.
Podstawowe błędy:
- Zbyt duże pogłębianie kifozy piersiowej i protrakcja głowy podczas odwodzenia obu kończyn
- Niepłynny ruch łopatki
- Unoszenie obręczy barkowej
- Duża komponenta zgięciowa podczas odwodzenia
A Wy jakie widzicie błędy u swoich pacjentów związane z ruchem w kompleksie barkowym? Dajcie znać w komentarzach!
Świetnym i praktycznym testem, który możemy wykonać w każdych warunkach jest test potrójnego punktu polegający na dotknięciu ręką 3 punktów na ciele poruszając się po 3 różnych łukach jak na zdjęciach.
Problemy bólowe stawu ramiennego często wynikają z jego słabej stabilności, dlatego podczas rehabilitacji pacjentów nie możemy skupiać się tylko na jego mobilności, ale warto pamiętać również o mięśniach stabilizujących. A może chcielibyście usłyszeć o nich więcej?
